وجود انواع تسمه در خودرو با هدف تسهیل عملکرد چرخ‌دنده‌ها، پولی‌ها و … صورت می‌گیرد. اما این تسمه‌ها طول عمر مشخصی داشته و در صورت خرابی مشکلات زیادی را ایجاد می‌کنند. به همین منظور داشتن اطلاعات در رابطه با انواع تسمه خودرو، علائم خرابی هر یک از آن‌ها و زمان مناسب برای تعویضشان، برای هر راننده‌ای ضروری و لازم است.
در این مقاله از رادار به بررسی تسمه‌های ماشین و نکات مربوط به آن‌ها می‌پردازیم.
تسمه چیست؟
بهتر است پیش از معرفی انواع تسمه خودرو، توضیحی مختصر در مورد تسمه و علت استفاده از آن در سیستم‌های مکانیکی ارائه کنیم.
تسمه به حلقه‌ای گفته می‌شود که دارای جنس انعطاف‌پذیری بوده و کار آن انتقال انرژی و ایجاد اتصالات مکانیکی است. تسمه‌ها معمولا به دور چند قرقره، پولی و چرخ قرار گرفته و یک مدار بسته را به وجود می‌آورند. در نتیجه علاوه بر حفظ ارتباط مکانیکی میان این قطعات، نیروی چرخشی آن‌ها را هم به یک‌دیگر منتقل می‌کنند. بیشترین کاربرد تسمه در سیستم موتورهای درون‌سوز است و به عنوان جزئی مهم در این موتورها شناخته می‌شود. تسمه‌ها قادرند نیروی چرخشی موتور را به سایر اجزای سیستم منتقل کرده و حرکت آن‌ها را موجب شوند.
امروزه تسمه‌ها را در قطرهای مختلف، بسته به نوع کارایی و محل استفاده تولید می‌کنند. جنس به کار رفته در ساخت این حلقه‌های انعطاف‌پذیر نیز از لاستیک مقاوم است. این لاستیک دارای عمر مشخصی بوده و پس از مدت زمان طولانی استفاده، قابلیت ارتجاعی خود را از دست می‌دهد. در نتیجه احتمال پارگی یا ترک‌خوردگی تسمه وجود دارد. قطعا آسیب دیدن تسمه‌ها در سیستم‌های مختلف، صدمات جبران‌ناپذیری به همراه خواهد داشت. خودرو نیز به عنوان یکی از اصلی‌ترین سیستم‌های بهره‌بردار از تسمه، احتمال مواجه با این مشکلات را دارد. به همین منظور در ادامه انواع تسمه‌های خودرو و عواقب خرابی هر یک از آن‌ها را توضیح می‌دهیم.
1- تسمه تایم یا تسمه تایمینگ
یکی از مهم‌ترین تسمه‌های خودرو، تسمه تایم یا همان تسمه تایمینگ است. این قطعه به عنوان یکی از اجزای کاربردی و حیاتی موتور، حرکت چرخشی میل‌لنگ را به میل سوپاپ منتقل می‌کند. به این ترتیب نیروی لازم برای حرکت میل سوپاپ یا میل بادامک تامین می‌شود. میل بادامک برای تنظیم زمان باز و بسته شدن سوپاپ‌ها، نیاز به نیروی اولیه‌ای دارد که آن را طریق تسمه تایم دریافت می‌کند. به همین منظور عملکرد تسمه تایم باید بسیار دقیق و با آگاهی از نحوه عملکرد موتور و موقعیت میل‌لنگ و میل بادامک صورت گیرد.
لایه داخلی تسمه تایمینگ دارای دندانه‌هایی است که به درگیری آن با میل بادامک کمک می‌کند. قرار گرفتن این دندانه‌ها در جای درست خود بسیار مهم است. زیرا کوچک‌ترین جابجایی نادرست آن‌ها منجر به برهم خوردن زمان‌بندی باز و بست شدن سوپاپ‌های می‌شود. به طور مثال در یک موتور 4 زمانه، به ازای هر دو بار چرخش میل‌لنگ، میل بادامک یک دور می‌چرخد. بنابراین باید انتقال نیروی گشتاور میان آن‌ها کاملا دقیق و مطابق زمان‌بندی انجام شود. حال اگر تسمه تایم دچار مشکل شده و یا قرارگیری آن شل یا سفت باشد، عملکردش با مشکل مواجه می‌شود. در خودروهای امروزی برای تنظیم میزان لقی (شل یا سفت بودن) تسمه تایم از هرزگرد استفاده می‌شود.
نقش تسمه تایم در عملکرد موتورهای احتراق داخلی
موتورهای احتراق داخلی دارای تعدادی سیلندر هستند که درون آن‌ها احتراق مخلوط سوخت و هوا انجام می‌شود. این احتراق موجب بالا رفتن پیستون درون سیلندر مربوطه شده و در اثر حرکت آن، میل‌لنگ به حرکت در می‌آید. این فرآیند به ترتیب در هر سیلندر، پس از انفجار مخلوط سوخت و هوا رخ داده و در نتیجه حرکتی چرخشی برای میل‌لنگ به وجود می‌آید. میل لنگ نیز انرژی چرخشی خود را از طریق سیستم انتقال نیرو برای چرخ‌ها ارسال می‌کند. در این میان بخشی از انرژی چرخشی میل‌لنگ نیز از طریق تسمه تایم به میل بادامک منتقل می‌شود. میل بادامک هم ادامه حرکت پیستون‌ها درون سیلندرها را فراهم می‌آورد. مهم‌ترین نکته در این فرآیند انتقال نیروی چرخشی، تنظیم زمان باز و بسته شدن سوپاپ‌ها، متناسب با بالا و پایین شدن پیستون‌هاست. از این رو این تسمه را تسمه تایمینگ می‌نامند.
وظایف تسمه تایم در خودرو
تسمه تایم در خودروهای امروزی دو وظیفه مهم و حیاتی دارد که عبارتند از:
- به گردش درآوردن میل بادامک از طریق انتقال نیروی چرخشی میل‌لنگ
- تنظیم زمان باز و بسته شدن سوپاپ‌ها توسط انتقال صحیح و دقیق نیروی گشتاور به میل‌لنگ
تفاوت تسمه تایم با زنجیر تایم چیست؟
همان‌طور که پیش‌تر هم گفتیم، تسمه تایم از جنس لاستیک مقاوم است. اما این لاستیک در طول زمان دچار فرسایش شده و قابلیت ارتجاعی خود را از دست می‌دهد. به همین منظور احتمال پاره شدن یا ترک برداشتن آن زیاد است. خودروسازان برای حل این مشکل به استفاده از زنجیر تایم روی آورده‌اند. این زنجیر دوام بالایی داشته و عمر مفید آن زیاد است. اما مشکل استفاده از زنجیر تایم، ایجاد سروصدای زیاد در زمان فعالیت موتور است. با این حال خودروسازان با به کارگیری راه‌کارهای مختلف توانسته‌اند این سروصدا را کنترل کنند. طوری که امروزه اغلب ماشین‌های 6 سیلندر امروزی مجهز به زنجیر تایم هستند.
علل خرابی و پارگی تسمه تایم چیست؟
از جمله دلایل و عللی که می‌توان برای خرابی و پارگی تسمه تایم عنوان کرد، موارد زیر می‌باشد:
- استفاده طولانی مدت از تسمه تایم و پایان عمر مفید آن
- سبک رانندگی با خودرو و میزان فشار وارد شده به تسمه
- نشت روغن به روی تسمه و کاهش طول عمر آن
- پاره شدن تسمه دینام و درگیری با تسمه تایم
- خروج تسمه تایم از مدار خود
- عدم بررسی تسمه تایمینگ در زمان مقرر (حدود 60 هزار کیلومتر رانندگی)
علائم خرابی تسمه تایمینگ چیست؟
فارغ از دوره زمانی بررسی و تعویض تسمه تایم، علائم و نشانه‌هایی وجود دارد که خرابی این قطعه را آشکار می‌سازد. این علائم عبارتند از:
- عملکرد نامناسب و نامنظم موتور
- بد استارت خوردن خودرو
- شنیدن صدای غیرعادی از موتور، شبیه به قیژ قیژ
- خروج دود غیرعادی از اگزوز
- خاموش شدن ناگهانی خودرو
2- تسمه دینام
تسمه دینام یکی دیگر از انواع تسمه خودرو است که وظیفه انتقال نیروی گشتاور موتور به اجزای مختلف ماشین را برعهده دارد. این تسمه نیروی لازم برای دینام، اویل پمپ و در برخی مواقع واتر پمپ و تهویه مطبوع را تامین می‌کند. تسمه دینام با پیچیدن به دور قرقره یا پولی مخصوصش که متصل به میل‌لنگ است، نیروی لازم را به دست می‌آورد. در نتیجه با شروع کار موتور و چرخش میل‌لنگ، تسمه هم به حرکت درآمده و گشتاور موتور را به اجزای نام برده منتقل می‌کند. وجود هرگونه مشکل در تسمه دینام به عنوان یکی از انواع تسمه در خودرو منجر به توقف عملکرد اجزای مرتبط با آن می‌شود.
امروزه خودروها دارای یک یا دو تسمه دینام هستند. به مدل‌هایی که تنها یک تسمه دارند، تسمه مارپیچ هم می‌گویند. (در ادامه این تسمه را شرح خواهیم داد.) این تسمه‌ها معمولا در قسمت جلویی خودرو و زیر کاپوت آن قرار گرفته و در مسیر خود به دور قرقره‌های متعددی می‌پیچند.
همان‌طور که گفتیم تسمه دینام نیروی چرخشی موتور را به دینام منتقل می‌کند. سپس دینام به عنوان ژنراتور جریان مستقیم خودرو، انرژی مکانیکی را به انرژی الکتریکی تبدیل می‌کند. در نتیجه مورد نیاز برای باتری و سایر اجزای سیستم برق خودرو تامین خواهد شد.
وظایف تسمه دینام در خودرو
با توجه فرآیند تامین انرژی توسط تسمه دینام به عنوان یکی از انواع تسمه خودرو، وظایف زیر برعهده آن است:
- تامین انرژی مورد نیاز دینام در سیستم برق خودرو
- تامین نیروی چرخشی لازم برای پمپ هیدرولیک سیستم فرمان
عواقب خرابی تسمه دینام چیست؟
تسمه دینام به سبب کارکرد مداوم، استهلاک بالایی نیز دارد. از این رو لازم است همواره آن را به صورت دائم بررسی نموده و از سلامتش اطمنان حاصل کنید. پیشنهاد می‌شود هنگام انجام سرویس‌های دوره‌ای خودرو، تسمه دینام آن هم چک شود. البته در بیشتر خودروها طول عمر تسمه دینام حدود 5 سال و یا به ازای 80 هزار کیلومتر رانندگی است.
از جمله عواقبی که برای خرابی تسمه دینام به عنوان یکی از انواع تسمه خودرو می‌توان عنوان کرد، عبارتند از:
- اختلال در شارژ باتری و تامین برق مورد نیاز سیستم برق خودرو
- از کار افتادن پمپ هیدرولیک و از بین رفتن نرمی فرمان
علائم خرابی تسمه دینام چیست؟
علائم خرابی تسمه دینام شامل موارد زیر است:
- هر گونه پارگی، ساییدگی، خشک‌شدگی و … در تسمه
- ایجاد قابلیت کشسانی در تسمه
- چرب شدن تسمه
- شنیدن صدای جیرجیر از سوی موتور خودرو
- عدم کنترل مناسب بر فرمان
3- تسمه فن خودرو
یکی دیگر از کاربردی‌ترین انواع تسمه خودرو ، تسمه فن است که برخی آن را با نام تسمه پروانه هم می‌شناسند. این تسمه در ماشین وظیفه تامین انرژی و انتقال آن به سیستم خنک‌کننده را برعهده دارد.
تسمه فن پشتیبانی پمپ آب، فن رادیاتور و تهویه مطبوع را در سیستم خنک‌کننده خودرو برعهده دارد. در نتیجه می‌توان گفت یک تسمه پروانه کارهای زیر را با تغذیه سیستم خنک‌کننده انجام می‌دهد:
- خنک‌سازی رادیاتور
- به گردش درآوردن مایع خنک‌کننده در اطراف موتور
- به حرکت درآوردن پروانه در سیستم خنک‌کننده ماشین
- تامین گشتاور لازم برای واترپمپ
- تامین انرژی مورد نیاز در کمپرسور سیستم خنک‌کننده
با این توصیفات درمی‌یابیم، خراب شدن یا پاره شدن تسمه فن خودرو، منجر به داغ شدن موتور می‌شود. با جوش آوردن موتور، هزینههای سنگینی روی دوش رانندگان خواهد افتاد. از این رو بهتر است در زمان مناسب تسمه فن را بررسی نموده و در صورت نیاز آن را تعویض نمایید.
4- تسمه‌های V در خودرو
زمانی که تعداد زیادی از انواع تسمه در خودرو به کار رود، به آن‌ها تسمه V گفته می‌شود. این تسمه‌ها معمولا از میل‌لنگ سرچشمه گرفته و به اجزای مختلفی در ماشین متصل می‌شوند. دینام، پمپ فرمان، کمپرسور AC و پمپ آب، اجزایی هستند که از تسمه‌های V برای تامین نیروشان استفاده می‌کنند.
اغلب تسمه‌های V در خودروهای قدیمی دیده می‌شوند و شبیه یک کمربند با شیارهای عمیق‌اند که حالتی شبیه V دارند. این تسمه‌ها معمولا به سختی از جای خود خارج شده و مدار را از بین می‌برند. با این حال احتمال خرابی و فرسودگی آن‌ها به صورت همزمان وجود دارد. در نتیجه رانندگان مجبور به تعویض همه آن‌ها در یک زمان واحد می‌شوند. وجود آلودگی در مایعات و فرسایش دلایل اصلی خرابی تسمه‌های V هستند.
اغلب تسمه‌های V در خودروهای قدیمی دیده می‌شوند. این تسمه‌ها معمولا به سختی از جای خود خارج شده و مدار را از بین می‌برند. با این حال احتمال خرابی و فرسودگی آن‌ها به صورت همزمان وجود دارد. در نتیجه رانندگان مجبور به تعویض همه آن‌ها در یک زمان واحد می‌شوند. وجود آلودگی در مایعات و فرسایش دلایل اصلی خرابی تسمه‌های V هستند.
5- تسمه مارپیچ
یکی دیگر از انواع تسمه خودرو ، تسمه مارپیچ است که در ماشین‌های امروزی یافت می‌شود. این تسمه همچون یک نوار بلند از تمام اجزای موتور عبور کرده و نیروی لازم را برای آن‌ها تامین می‌کند. تسمه مارپیچ در واقع جایگزینی برای تسمه‌های V است. امروزه تسمه مارپیچ را با نام‌های تسمه لوازم جانبی یا تسمه محرک هم می‌شناسند.
با عبور تسمه مارپیچ به عنوان تنها تسمه موجود در موتورهای جدید، تمام لوازم جانبی مورد حمایت قرار خواهد گرفت. از این رو شل شدن یا آسیب دیدن تسمه، در عملکرد تمام این قطعات موثر خواهد بود. با این وجود تعویض یک تسمه نسبت به چندین تسمه متفاوت، کاری راحت و بدون دردسر است.
به طور معمول تسمه مارپیچ به عنوان یکی از انواع تسمه خودرو می‌تواند حدود 90 تا 160 هزار کیلومتر رانندگی را دوام بیاورد. با این حال یکی از نشانه‌های خرابی آن، شنیدن صدای جیغ یا جیرجیر از سوی موتور است. توجه داشته باشید که در صورت عدم تعویض به موقع این قطعه و آسیب دیدن آن، موتور از کار افتاده و باید خودرو را بکسل کنید.
سخن پایانی
وجود انواع تسمه در خودرو به جهت تامین نیروی لازم برای قطعات مختلف است. این قطعات، انرژی مورد نیازشان را از طریق تسمه‌ها دریافت می‌کنند. از این رو خراب شدن هر یک از این تسمه‌ها در عملکرد قطعه مربوطه تاثیر گذاشته و آن را از کار می‌اندازد. بنابراین با شناخت علل خرابی آن‌ها و بررسی مداومشان می‌توان از سلامت و عملکرد درست قطعات موتور اطمینان یافت.
آیا تابحال به دلیل خرابی تسمه‌های خودرو مجبور به بکسل کردن ماشینتان شده‌اید؟
سوالات متداول💡