تسمه پروانه یکی از قطعات مصرفی تاثیرگذار در خودروهاست که نیروی پیشرانه را به دینام، کمپرسور و … منتقل می‌کند. اگر این تسمه به هر دلیلی از کار بیفتد، عملکرد اجزای مختلف پیشرانه با مشکل مواجه می‌شود. بنابراین نمی‌توان از اهمیت سلامت و کیفیت آن در ماشین‌ها چشم‌پوشی کرد.
در این مقاله رادار جی پی اس به بررسی نقش تسمه پروانه در ماشین و نشانه‌های خرابی آن می‌پردازیم.
تسمه پروانه ماشین چیست؟
خودروهای امروزی دارای سیستم احتراق داخلی هستند و از انرژی حاصل از انفجار سوخت برای حرکت کردن استفاده می‌کنند. این ماشین‌ها برای انتقال نیروی موتور به بخش‌های مختلف از تعدادی تسمه استفاده می‌کنند. تسمه تایم و تسمه پروانه ، دو تسمه اصلی در نسل جدید خودروها هستند.
تسمه پروانه در واقع همان تسمه دینام است که همزمان با روشن شدن پیشرانه، فعالیتش را آغاز می‌کند. این قطعه در صنایع مختلف کاربرد داشته و در زمره تسمه‌های انتقال قدرت قرار می‌گیرد. به عبارت دیگر انتقال نیروی پیشرانه در فلکه‌های هرزگرد و پولی‌ها توسط تسمه پروانه صنعتی صورت می‌گیرد. در حال حاضر برای تولید و ساخت انواع ماشین‌آلات سبک و سنگین از این تسمه استفاده می‌شود.
امروزه اغلب تسمه پروانه‌ها دارای ساختاری مشابه بوده که از ترکیب نخ، الیاف پارچه‌ای و پلاستیک تولید می‌شوند. طراحی این تسمه به گونه‌ای است که انعطافپذیری بالایی داشته و می‌تواند دینام ماشین را به حرکت درآورد. در واقع تسمه پروانه اتصال میان پولی میللنگ و دینام را با فن خنککننده پیشرانه ایجاد می‌کند. از این رو برخی آن را تسمه محرک نیز می‌نامند. طوری که خرابی آن، منجر به کاهش عملکرد و یا حتی از کار افتادن موتور می‌شود.
طراحی ظاهری تسمه پروانه چگونه است؟
طراحی ظاهری تسمه پروانه معمولا شبیه به حرف انگلیسی V است. این تسمه دارای دندانه‌های بسیار زیادی با سطح مقطع ذوزنقه‌ای میباشد. از این رو از توان کششی بالا و قابلیت تحمل زیادی برخوردار است. امروزه تسمه‌های پروانه در سایزهای مختلفی در بازار یافت می‌شوند. سایزبندی این قطعه با حروف a، b و c بوده که با نام‌های SPA، SPB و SPC شناخته می‌شوند.
وظیفه تسمه پروانه در خودرو چیست؟
اصلی‌ترین وظیفه تسمه پروانه به چرخش درآوردن دینام به کمک نیروی موتور است. از این رو بالافاصله پس از اولین استارت و روشن شدن خودرو، این تسمه شروع به حرکت می‌کند. با حرکت تسمه، دینام نیز حرکت دورانی خود را آغاز کرده و نیروی حرکتی پیشرانه به نیروی الکتریکی تبدیل می‌شود. سپس این نیرو به باتری منتقل شده و در آن ذخیره می‌شود. علاوه بر این تسمه مورد بحث، موجب به حرکت درآوردن فن خنککننده رادیاتور شده و در کنترل دمای پیشرانه تاثیر دارد.
تسمه پروانه وظیفه انتقال قدرت پیشرانه به قطعاتی مانند دینام، پمپ فرمان هیدرولیک، واتر پمپ و سیستم تهویه مطبوع را بر عهده دارد.
انواع تسمه پروانه در ماشین
ماشین‌های امروزی بر اساس نوع ساختارشان از تسمه پروانه‌های مختلفی استفاده می‌کنند. در ادامه تعدادی از این تسمه‌ها را معرفی می‌کنیم:
- تسمه‌های تخت
- تسمه‌های گرد
- تسمه‌های V شکل
- تسمه‌های چند شیار
- تسمه‌های دندانه‌دار یا تایمینگ
در حال حاضر تسمه دینام V شکل بیشترین کاربرد را در صنعت خودروسازی دارد. برخی این تسمه را با نام V-belt نیز می‌شناسند.
تسمه سرپانتین خودرو چیست؟
تسمه سرپانتین در واقع همان تسمه پروانه در خودروهای مدرن است. این تسمه، نیروی موتور را به قطعاتی همچون دینام، پمپ فرمان هیدرولیک، کمپرسور سیستم تهویه مطبوع و در برخی مواقع پمپ آب منتقل می‌کند.
خودروهایی که مجهز به تسمه سرپانتین هستند، تنها یک تسمه دارند که از طریق پولی‌ها (قرقره‌ها)، قطعات مختلف را به یک‌دیگر متصل می‌کند. از این رو هزینه‌های تعمیر و تعویض تسمه‌های مختلف در چنین خودروهایی به تنها یک تسمه اصلی کاهش می‌یابد. البته استفاده از این تسمه در ماشین مشکلاتی نیز به همراه دارد که عبارتند از:
- از کار افتادن خودرو در صورت پاره شدن تسمه سرپانتین
- پیچیدگی مراحل تعویض تسمه سرپانتین
خزش در کاربری تسمه پروانه به چه معناست؟
تسمه پروانه در طول زمان دچار کمی کشش می‌شود که از آن با “کشش” یا “رشد طول” تسمه یاد می‌کنند. در اثر این رشد طول، سرعت چرخش تسمه به دور قرقره‌ها نیز دچار تغییر می‌شود. از این رو می‌گوییم خزش (Creep) در تسمه ایجاد شده است. در واقع هرگاه این تسمه از یک قرقره عبور کرده و تفاوتی میان تنش‌های ورودی و خروجی آن وجود داشته باشد، یک خزش رخ داده است.
به طور کلی خزش را می‌توان حرت نسبی میان تسمه و سطح قرقره دانست. این حرکت در اثر تنش ناشی از اصطکاک بین پولی و تسمه ایجاد می‌شود. طوری که طول تسمه را نسبت به واقعیت بلندتر کرده و دور متناوب آن را افزایش میدهد. به همین دلیل هنگام انتقال قدرت توسط تسمه‌ها نمی‌توان به اعداد دقیقی برای دورها دست یافت.
تاثیر ارتعاش بر عملکرد تسمه پروانه در انتقال نیرو چیست؟
پدیده ارتعاش (یا همان لغزش) مسئله‌ای است که همواره هنگام طراحی ماشین‌آلات با سرعت‌های متغیر باید مورد توجه قرار گیرد. این پدیده در اثر اختلاف گشتاور میان پولی‌های محرک ایجاد می‌شود. زمانی که گشتاور قرقره متحرک از مقدار نیروی اصطکاک میان قرقره و تسمه بیشتر باشد، لغزش تسمه پروانه به روی پولی را شاهد هستیم. در نتیجه بخشی از نیروی موتور هنگام انتقال به لوازم جانبی خودرو از دست خواهد رفت.
خرابی تسمه پروانه چه علائمی دارد؟
همان‌طور که گفتیم همزمان با روشن شدن پیشرانه، تسمه دینام کار خود را آغاز می‌کند. این تسمه توسط میللنگ به چرخش درآمده و این چرخش را به دیگر قطعات متصل به خود انتقال میدهد. حال اگر این تسمه آسیب دیده و از کار بیفتد، عملکرد پیشرانه نیز تحت تاثیر قرار می‌گیرد. طوری که حتی ممکن است خودرو را مجبور به توقف کند. بنابراین لازم است با علائم خرابی تسمه پروانه آشنا شویم. در ادامه این علائم را شرح می‌دهیم:
۱- شنیدن صداهای غیرعادی در جلوی خودرو
شنیدن صدای جیرجیر از قسمت جلویی خودرو معمولا به معنای خرابی تسمه دینام است. در واقع علت صدا دادن تسمه پروانه ماشین، ساییده شدن آن روی پولی است. برای برطرف نمودن این صدا باید به یک مکانیک مراجعه کنید تا مشکل را حل کند.
۲- از کار افتادن هیدرولیک فرمان و کولر خودرو
چرخش کمپرسور در سیستم تهویه مطبوع و همین‌طور فعالیت پمپ هیدرولیک فرمان توسط تسمه پروانه صورت می‌گیرد. حال اگر این تسمه دچار ایراد شده و پاره شود، قطعا شاهد از کار افتادن کولر خودرو و هیدرولیک فرمان خواهیم بود. به عبارت دیگر سفت شدن فرمان ماشین، نداشتن کنترل روی فرمان و کار نکردن کولر، نشانه‌های خرابی این تسمه هستند که باید جدی تلقی شوند.
۳- افزایش دمای موتور خودرو
در خودروهایی که واترپمپ به کمک تسمه پروانه فعالیت می‌کند، می‌توان خرابی تسمه را از افزایش دمای موتور تشخیص داد. زیرا در صورت پاره شدن تسمه دینام، پمپ آب نیز از کار افتاده و دمای پیشرانه بالا خواهد رفت. همان‌طور که می‌دانید افزایش دما در پیشرانه بسیار خطرناک بوده و می‌تواند آسیب‌های سنگینی به همراه داشته باشد. به همین دلیل در صورت مشاهده این مشکل باید سریعا به تعمیرگاه مراجعه نمود.
4- شارژ نشدن باتری ماشین
یکی دیگر از نشانه‌های خرابی تسمه پروانه، شارژ نشدن باتری ماشین است. زیرا حرکت این تسمه منجر به تولید برق در دینام شده و سپس باتری را شارژ می‌کند. در نتیجه پاره شدن تسمه دینام باعث تخلیه شارژ در باتری شده و چراغ چک ماشین را روشن می‌کند.
5- مشاهده هرگونه تغییر روی تسمه
یکی دیگر از راه‌کارهای تشخیص خرابی تسمه پروانه، بررسی و ارزیابی آن است. اگر در این بررسی هرگونه ترک، پارگی، ریش‌ریش شدن، ایجاد کشسانی، خشک‌شدگی و چرب شدن را مشاهده نمودید، باید سریعا برای تعویض آن اقدام نمایید.
زمان تعویض تسمه پروانه چه وقت است؟
در حال حاضر زمان مشخصی برای تعویض تسمه پروانه در خودرو وجود ندارد. بنابراین باید بر اساس تجاربی که هنگام رانندگی با ماشین کسب می‌کنید، برای تعویض آن اقدام نمایید. البته به طور کلی توصیه می‌شود در بازه‌های زمانی 5 ساله یا پس از 80 هزار کیلومتر رانندگی تسمه ماشین را تعویض کنید. زیرا پس از این مدت معمولا کارایی آن از دست رفته و دیگر دوام مناسب را ندارد.
در نظر داشته باشید که تعویض تسمه پروانه اغلب با هزینه کمی امکان‌پذیر است. اما عدم توجه به این مسئله و بروز مشکل در تسمه می‌تواند هزینه‌های سنگینی روی دوشتان بگذارد. بنابراین لازم است با مشاهده اولین علائم خرابی تسمه، فورا برای تعویض آن اقدام کنید.
چطور از تسمه پروانه مراقبت کنیم؟
به طور کلی تسمه‌های V شکل امروزی دوامی تا 100 هزار کیلومتر رانندگی دارند. با این حال بسته به شرایط آب و هوایی که خودرو در آن قرار دارد، این زمان قابلیت کمتر یا بیشتر شدن را دارد. از این رو باید با توجه به شرایط جوی محل زندگیتان از تسمه پروانه خودرو مراقبت نمایید. برخی از راه‌کارهای مراقبت از تسمه دینام عبارتند از:
- اجتناب از نور مستقیم خورشید و راندن یا پارک کردن ماشین در سایه (به خصوص در مناطق گرم و خشک)
- پرهیز از ریختن مایع خنککننده یا روغن روی تسمه‌ها هنگام انجام مراحل نگهداری خودرو
- پیشگیری از گرم شدن بیش از حد پیشرانه ماشین
- جدا کردن ذرات ریز از پولی‌ها
- بررسی ماهانه تسمه پروانه جهت تشخیص هر گونه تغییر در ظاهر و ساختار آن
سخن پایانی
تسمه پروانه یکی از قطعات حیاتی در خودروهاست که نیروی موتور را به اجزای جانبی ماشین منتقل می‌کند. طوری که از کار افتادن آن منجر به از دست رفتن شارژ باتری شده و کنترل فرمان هیدرولیک را نیز با مشکل مواجه می‌کند. اینجاست که عدم توجه و نگهداری صحیح از این تسمه می‌تواند خطرات زیادی به دنبال داشته باشد.
اگر می‌خواهید از مشکلات بعدی در اثر خراب شدن تسمه پروانه و هزینه‌های تعمیر آن‌ها خلاص شوید، تنها راه‌کار بررسی تسمه در زمان مناسب و تعویض آن در صورت نیاز است. آیا تابحال به دلیل عدم تعویض به موقع تسمه پروانه، شاهد از کار افتادن ماشینتان بوده‌اید؟
سوالات متداول💡