شمع موتور سیکلت به عنوان شروع‌کننده احتراق در موتور، جرقه لازم برای اشتعال سوخت را ایجاد می‌کند. بدیهی است خراب شدن شمع تاثیر منفی بر عملکرد موتور داشته و موجب افت توان می‌شود. به همین دلیل شمع را قلب تپنده وسایل نقلیه می‌دانند.
در این مطلب از رادار جی پی اس با شمع موتور سیکلت، علل و علائم خرابی آن و نکاتی درباره نحوه تعویض و نگهداری آن آشنا می‌شویم.
کاربرد شمع در موتور سیکلت
هر ماده سوختنی برای مشتعل شدن نیازمند شروع‌کننده و اکسیژن است. در موتورهای احتراقی نیز این قاعده برپا بوده و برای مشتعل شدن سوخت، باید جرقه و اکسیژن لازم تامین شود. شمع موتور سیکلت وظیفه ایجاد جرقه اولیه برای احتراق سوخت در موتور را برعهده دارد. به این ترتیب انرژی لازم برای انفجار سوخت (بنزین، گازوئیل، گاز طبیعی و …) فراهم می‌آید.
انواع شمع موتور سیکلت
امروزه مدل‌های متنوعی از شمع موتور سیکلت در بازار یافت می‌شود که هر یک ویژگی منحصر به خود را دارند. در ادامه با انواع شمع‌های موتور سیکلت آشنا می‌شویم:
1- شمع تک پلاتین و دو‌پلاتین
شمع تک پلاتین، اولین و قدیمی‌ترین مدل شمع موتور سیکلت است. این شمع دارای یک پلاتین بوده و از آن برای ایجاد جرقه استفاده می‌کنند. پس از آن شمع‌های دو پلاتین روی کار آمد که با استفاده از دو پلاتین خود، شانس بالاتری در ایجاد جرقه داشت. شمع دو پلاتین، مصرف سوخت را نسبت به مدل‌های یک پلاتین کاهش داده و از خام‌‌سوزی آن پیشگیری می‌کند.
2- شمع سوزنی
قطب مثبت در شمع‌های سوزنی به شکل سوزن طراحی شده و سبب ایجاد جرقه خطی در سیلندر می‌شود. این مسئله به احتراق سریع‌تر و کاهش مصرف سوخت در موتور کمک می‌کند. در حال حاضر شمع سوزنی خود دارای دو دسته است که در ادامه آن‌ها را بررسی می‌کنیم.
3- شمع ایریدیوم
در ساخت این نوع شمع از فلز ایریدیوم استفاده می‌شود که مقاومت گرمایی آن تا 4000 درجه سانتی‌گراد است. شمع ایریدیوم در دسته شمع‌های سوزنی قرار دارد. قطب منفی این مدل نیز دارای یک فرورفتگی است که باعث افزایش چند برابری دقت شمع در جرقه‌زنی می‌شود. این شمع‌ها در حالت عادی حدود 150 هزار کیلومتر عمر می‌کنند.
4- شمع پلاتینیوم
دسته دوم شمع‌های سوزنی، از فلز پلاتینیوم با مقاومت حرارتی در حدود 2500 درجه سانتی‌گراد برخوردارند. از این رو قادر به تحمل حرارت موتور در دورهای بالای 4000 بوده و با افت ولتاژ و جرقه مواجه نمی‌شوند. طول عمر مفید این شمع‌ها حدود 100 هزار کیلومتر است.
بررسی حالات و شرایط مختلف شمع موتور سیکلت
شمع موتور سیکلت ممکن است در طول زندگی خود، حالات و شرایط مختلفی را تجربه کند. در ادامه این مقاله به بررسی این حالت‌ها می‌پردازیم تا با مشکلات موتور در اثر ایراد شمع آشنا شوید:
1- حالت نرمال
زمانی که الکترودها و عایق شمع به رنگ خاکستری-زرد و متمایل به قهوه‌ای باشد، شمع در حالت نرمال است. در این شرایط رنج گرمایی شمع درست و دقیق بوده و موتور عملکرد مناسبی دارد. در واقع موتور و تمام بخش‌های مربوط به آن در سلامت و صحت به فعالیت مشغول هستند. این بخش‌ها عبارتند از:
- سلامت وضعیت مخلوط سوخت و هوا
- زمان‌بندی صحیح جرقه‌ها
- سلامت سیستم ساسات
- عدم وجود رسوبات حاصل از افزاینده‌های سوختی نظیر سرب در روغن موتور
- احتراق کامل و درست در سیلندر
2- حالت دوده‌زدگی
اگر الکترودها، دهانه عایق و پوسته شمع با رسوبات دوده به رنگ سیاه درآیند، حالت دوده‌زدگی رخ می‌دهد. مسئله منجر به احتراق ناقص در سیلندرها و بد استارت خوردن موتور می‌شود. بنابراین باید دلایل آن را شناخت و راهی برای حل مشکل یافت.
علت سیاه شدن شمع موتور سیکلت چیست؟
از جمله علل سیاه شدن شمع موتور سیکلت می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
- کثیف بودن بیش از اندازه فیلتر هوا
- غنی بودن مخلوط سوخت و هوا و غلظت زیاد بنزین
- طولانی بودن زمان سیستم ساسات
- استفاده از شمع‌های سرد و پایین بودن کدرنج حرارتی شمع
- رانندگی در مسافت‌های کوتاه و روشن و خاموش کردن مداوم موتور
برای حل این مشکل باید فیلتر هوا بررسی شده و نسبت هوا به سوخت مورد ارزیابی قرار گیرد. تنظیم مجموعه ساسات و استفاده از شمع‌هایی با رنج حرارتی بالا نیز موثر خواهد بود.
3- تجمع رسوبات روغن
اگر الکترودها، دهانه عایق و پوسته شمع موتور سیکلت با دوده روشن و تفاله‌های کربن پوشیده شود، تجمع رسوبات روغن رخ داده است. در این شرایط موتور سیکلت بد استارت خورده و احتراق به صورت ناقص انجام می‌شود. دلایل موثر در بروز این حالت عبارتند از:
- نفوذ روغن به محفظه احتراق
- بالا بودن سطح روغن موتور
- خردگی رینگ‌های پیستون، جداره سیلندرها و گایدها
برای رفع حالت تجمع رسوبات روغن باید میزان کمپرس سیلندر اندازه‌گیری شده و سطح روغن موتور تنظیم شود. البته در این شرایط باید از شمع موتور سیکلت جدید و سالم نیز استفاده شود.
4- تجمع رسوبات سرب
حالت تجمع رسوبات سرب با پوشیده شدن قسمت‌هایی از سطح الکترودها و عایق با لعاب‌های قهوه‌ای یا زردرنگ رخ می‌دهد. گاهی نیز این رسوبات به رنگی متمایل به سبز دارند. این مشکل باعث اتصال کوتاه در موتور و احتراق ناقص می‌شود. دلایل بروز حالت تجمع رسوبات سرب به شرح زیر است:
- تحت بار و فشار زیاد بودن موتور
- کارکرد طولانی مدت موتور
- افزاینده‌های سرب موجود در سوخت مصرفی
برای رفع این مشکل باید از شمع جدید استفاده نموده و به موتور سیکلت فشار زیادی وارد نکرد.
5- تشکیل رسوبات خاکستر
گاهی نیز الکترودها و عایق شمع موتور سیکلت با رسوبات خاکستر پوشیده می‌شوند. این مسئله منجر به ضربه و خودسوزی در موتور می‌شود. تا جاییکه قدرت موتور کاهش یافته و ممکن است پیستون‌ها و سوپاپ‌ها نیز آسیب ببینند. دلیل بروز این حالت به ترکیبات آلیاژی به خصوص در روغن موتور برمی‌گردد.
برای حل این ایراد باید شمع تعویض شده و موتور تعمیر شود. همچنین توصیه به تعویض نوع روغن موتور هم می‌شود.
6- شکستن عایق مرکزی شمع
با شکستن عایق مرکزی شمع، برق دزدی میان الکترود مرکزی و بدنه شمع به وجود می‌آید. این اتفاق باعث احتراق ناقص در سیلندر می‌شود. علاوه بر این جرقه شمع موتور سیکلت در نقطه‌ای که مخلوط سوخت و هوا وجود ندارد، رخ داده و یا کمانه می‌زند. مهم‌ترین دلایل بروز این مشکل عبارتند از:
- دستکاری بد و فشار آوردن بر الکترود مرکزی شمع
- سقوط موتور سیکلت
- تجمع رسوبات میان دهانه عایق و الکترود مرکزی
تنها راه‌کار برای حل این مشکل، تعویض شمع آسیب‌دیده است.
7-تجمع رسوبات مذاب بر الکترود مرکزی
تجمع رسوبات مذاب بر الکترود مرکزی با ایجاد حالتی اسفنجی در نوک عایق شمع رخ می‌دهد. طوری که ساختار آن به صورت برجسته درمی‌آید. در این حالت موتور دچار احتراق ناقص و افت قدرت و توان می‌شود. مهم‌ترین دلیل این مشکل بروز حالت افروختگی (Over heat) در شمع موتور سیکلت است که خود ناشی از اتفاقات زیر می‌باشد:
- خودسوزی در موتور
- آوانس بودن بیش از حد
- تجمع رسوبات ناشی از احتراق در محفظه سیلندر
- ضعیف بودن دلکو
- استفاده از سوخت بی‌کیفیت
- استفاده از شمع با کدرنج حرارتی بسیار پایین
برای رفع این مشکل باید سیستم جرقه و سوخت‌رسانی موتور مورد بررسی قرار گیرد. سپس از شمعی با کدرنج حرارتی مناسب استفاده شود.
8- ذوب شدن الکترود مرکزی
یکی دیگر از اتفاقاتی که ممکن است برای شمع موتور سیکلت رخ دهد، ذوب شدن الکترود مرکزی است. در نتیجه این اتفاق الکترود بدنه (Ground) نیز به شدت تخریب می‌شود. حاصل این مشکل، احتراق ناقص، افت قدرت موتور و حتی شکستگی الکترود مرکزی است. دلایلی که برای بروز این حالت می‌توان نام برد، مشابه علل تجمع رسوبات مذاب بر الکترود مرکزی است. یعنی همان شرایطی که منجر به افروختگی (Over heat) می‌شوند.
برای حل این مشکل باید سیستم جرقه‌زنی و سوخت‌رسانی موتور را بررسی کرده و از شمع جدید استفاده کنید.
9- ذوب شدن الکترودها
در حالت ذوب شدن الکترودها، ظاهر آن‌ها شبیه به گل کلم می‌شود. در واقع تجمع رسوبات ناشی از عوامل خارجی این ظاهر را برای الکترودها ایجاد می‌کند. در این شرایط موتور دچار افت شدید توان می‌شود. علت بروز این حالت، شرایط افروختگی است. در این مسئله نیز عواملی نظیر خودسوزی، آوانس بودن بیش از حد جرقه، تجمع رسوبات در سیلندرها، کاهش مقدار مخلوط سوخت و هوا، ضعف دلکو و سوخت بی‌کیفیت دخیل هستند.
برای رفع این ایراد باید موتور و سیستم تبدیل سوخت بررسی شده و از شمع موتور سیکلت جدید استفاده شود.
10- خوردگی شدید الکترود مرکزی
خوردگی شدید الکترود مرکزی با ذوب شدن الکترود و ایجاد رسوباتی شبیه کف جوشکاری با الکترود بدنه همراه است. در اثر این حالت هنگام شتاب‌گیری موتور دچار احتراق ناقص می‌شود. زیرا ولتاژ جرقه برای فضا و یا GAP الکترود کافی نیست. در نتیجه موتور بد استارت می‌خورد. مهم‌ترین دلیل بروز این حالت، زیاد از حد بودن زمان تبادل جرقه شمع است.
برای حل مشکل باید شمع موتور سیکلت را تعویض کنید.
11- خوردگی زیاد الکترود بدنه
خوردگی الکترود بدنه با تخریب شدید آن همراه است. در این شرایط موتور بد استارت خورده و هنگام شتاب‌گیری دچار احتراق ناقص می‌شود. مشکلات زیر دلیل خوردگی الکترود بدنه می‌باشند:
- وجود افزاینده‌های بیش از اندازه در روغن و سوخت
- شرایط نامناسب جریان سوخت در سیلندر
- تجمع رسوبات ناشی از احتراق
- ناک زدن (knock) موتور
- عدم گرم شدن کافی موتور
برای حل مشکل باید شمع موتور سیکلت را تعویض نمایید.
نشانه‌های خرابی شمع موتورسیکلت
خرابی شمع موتورسیکلت در عملکرد موتور اختلال ایجاد کرده و رانندگی با آن را دچار مشکل می‌کند. اما چطور می‌توان متوجه خرابی این قطعه شد؟
برای تشخیص خرابی شمع موتور سیکلت باید به موارد زیر توجه کنید:
- مشاهده جرقه هنگام استارت زدن
- از کار افتادن ناگهانی موتور
- آتش‌سوزی در محفظه احتراق
- مشاهده علائم ظاهری روی شمع از قبیل شکستگی، سوختگی، زنگ‌زدگی و خوردگی
شمع خراب چه تاثیری بر عملکرد موتور سیکلت دارد؟
زمانی که شمع موتور سیکلت خراب می‌شود، عملکرد موتور تحت تاثیر قرار گرفته و دچار افت توان می‌شود. به طور کلی شمع خراب باعث مشکلات زیر در موتورسیکلت می‌گردد:
- افزایش مصرف سوخت
- تولید بیش از حد آلاینده‌ها
- استهلاک زودهنگام قطعات موتور
- عدم شتاب‌گیری مناسب موتورسیکلت
- کاهش گاز در موتور پس از طی مسافتی کوتاه
- سخت روشن شدن و بد استارت خوردن موتور
- استشمام بوی گاز از اگزوز موتور سیکلت
- خروج گازهای مصرفی موتور به صورت خام از اگزوز
علل و عوامل موثر در سوختن شمع موتور سیکلت
سالم ماندن شمع موتور سیکلت در گرو نحوه رانندگی و استفاده از موتور است. بنابراین عدم رعایت یک‌سری نکات منجر به خرابی و یا سوختن شمع‌ها می‌شود. در ادامه با عوامل و علل موثر در خرابی قلب موتور آشنا می‌شویم:
1- احتراق ناقص در موتور
زمانی که سوئیچ موتور را باز می‌کنید، بنزین به سمت محفظه احتراق به حرکت درمی‌آید. حال اگر استارت را در زمان مناسب نزنید، احتمال ناقص سوختن بنزین بالا می‌رود. در نتیجه علاوه بر افزایش مصرف سوخت در موتور، با کاهش عمر شمع نیز مواجه می‌شویم. به عبارت دیگر استارت در زمان مناسب را می‌توان یک مزیت دانست که از خرابی‌های آتی پیشگیری می‌کند. اگر استارت زودتر از موعد مقرر صورت گیرد، بنزین به طور کامل نسوخته و بخشی از آن هدر می‌رود. همچنین دیر استارت زدن هم موجب تجمع گازها در سیلندر شده و فشار زیادی به شمع وارد می‌کند. در نتیجه عمر آن کاهش یافته و زودتر از موعد خراب می‌شود.
2- توان و قدرت کم موتور سیکلت
یکی دیگر از دلایل خرابی شمع موتور سیکلت، توان و قدرت کم وسیله نقلیه است. زمانی که قدرت موتور کمتر از حد استاندارد باشد، کاربراتور در ارسال بنزین به سیلندر، با سرعت مناسب دچار مشکل می‌شود. این مسئله باعث عدم ناهماهنگی در زمان جرقه‌زنی شمع نسبت به مقدار بنزین و اکسیژن می‌گردد. در نتیجه احتراق به درستی صورت نگرفته و نسبت به میزان مصرف بنزین، قدرت کمتری در موتور ایجاد می‌شود. تمام این اتفاقات، فشار زیادی را به شمع وارد کرده و در اثر حرارت بالا، خم شده و پیچ می‌خورد. در چنین شرایطی تنها راه‌کار تنظیم کاربراتور و تعویض شمع‌های خراب است.
3- خرابی سری شمع موتور سیکلت
سری شمع موتور سیکلت نسبت به دیگر اجزای آن، با فرسودگی بیشتری مواجه است. علت این امر در تماس بودن این بخش با دیگر قطعات موتور است که اصطکاک زیادی در آن ایجاد می‌کند. بدیهی است بخشی از یک قطعه که اصطکاک بیشتری تجربه می‌کند، زودتر از سایر بخش‌ها دچار خرابی شود. به همین منظور لازم است در فواصل زمانی کوتاه، سری شمع موتور را بررسی نمایید.
نکات کاربردی برای نگهداری از شمع موتور سیکلت
با انجام کارهای زیر به خوبی از شمع موتور سیکلت نگهداری کرده و عمر مفید آن را بهبود می‌دهید:
- در بازه‌های زمانی کوتاه، شمع‌ها را بررسی کرده و در صورت نیاز تمیز کنید.
- اگر شمع شکسته یا کج شده، آن را تعویض کنید.
- از شمع‌های باکیفیت استفاده نمایید.
- از استارت‌های بیهوده و بی‌موقع پرهیز کنید.
بهترین زمان تعویض شمع موتور سیکلت
به طور کلی هر قطعه‌ای در موتورسیکلت و خودرو، عمر مفید مشخصی دارند. اگر از این قطعات بیش از عمر مفیدشان، کار بکشید، مشکلات عدیده‌ای برای وسیله نقلیه رخ می‌دهد. شمع موتور سیکلت نیز از جمله این قطعات است که باید به ازای هر کیلومتر مشخصی آن را تعویض نمود.
بهترین زمان تعویض شمع موتور سیکلت بسته به حجم سیلندر و کلاس آن حدود 8 تا 40 هزار کیلومتر است. با این حال توصیه می‌شود پس از گذشت سه پنجم از عمر مفید شمع‌ها، آن‌ها را تعویض کنید. این کار به پیشگیری از بروز ایرادات اساسی در موتور کمک زیادی می‌کند.
در جدول زیر بهترین زمان تعویض شمع را بر اساس نوع موتور سیکلت بیان می‌کنیم:
| رده موتورسیکلت | حجم محفظه احتراق | متوسط عمر | بهترین زمان تعویض |
|---|---|---|---|
| درون شهری
(مانند: هندا، ویو) |
۵۰cc – 110cc ۱۲۵cc – 180cc ۲۰۰cc – 250cc |
۸۰.۰۰۰ – ۵۰.۰۰۰ کیلومتر ۵۰.۰۰۰ – ۳۰.۰۰۰ کیلومتر ۲۵.۰۰۰ – ۱۸.۰۰۰ کیلومتر |
پس از ۶۰.۰۰۰ – ۴۰.۰۰۰ کیلومتر پس از ۳۵.۰۰۰ – ۱۸.۰۰۰ کیلومتر پس از ۱۸.۰۰۰ – ۱۵.۰۰۰ کیلومتر |
| برون شهری
(مانند: شکاری، CGL) |
۱۵۰cc – 200cc ۲۵۰cc – 450cc ۷۵۰cc -1200cc |
۶۰.۰۰۰ – ۴۰.۰۰۰ کیلومتر ۵۰.۰۰۰ – ۳۰.۰۰۰ کیلومتر ۴۰.۰۰۰ – ۲۵.۰۰۰ کیلومتر |
پس از ۳۶.۰۰۰ – ۲۴.۰۰۰ کیلومتر پس از ۳۵.۰۰۰ – ۱۸.۰۰۰ کیلومتر پس از ۳۲.۰۰۰ – ۲۰.۰۰۰ کیلومتر |
| تریل و کراس | ۱۲۵cc – 150cc ۲۰۰cc – 250cc ۴۵۰cc – 750cc |
۳۰.۰۰۰ – ۲۰.۰۰۰ کیلومتر ۲۰.۰۰۰ – ۱۵.۰۰۰ کیلومتر ۱۵.۰۰۰ – ۸.۰۰۰ کیلومتر |
پس از ۲۴.۰۰۰ – ۱۶.۰۰۰ کیلومتر پس از ۱۲.۰۰۰ – ۸.۰۰۰ کیلومتر پس از ۹.۰۰۰ – ۵.۰۰۰ کیلومتر |
آموزش تعویض شمع موتور سیکلت
برای تعویض شمع موتور سیکلت باید مراحل زیر را به ترتیب انجام دهید:
- ابتدا موتور را خاموش کرده و اتصال باتری را جدا کنید.
- محل شمع را یافته و سر پیچ آن را باز نمایید.
- شمع قدیمی را از جای خود خارج کنید.
- جایگاه شمع را تمیز کرده و سپس شمع جدید را جایگزین نمایید.
- حال سر پیچ شمع را مجددا ببندید.
توصیه می‌کنیم اگر زمانی نیاز به تعویض یک شمع در موتور سیکلت بود، تمام شمع‌ها را به صورت همزمان تعویض کنید. زیرا معمولا یک شمع خراب به دیگر شمع‌ها نیز آسیب رسانده و در نهایت عملکرد موتور را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
نحوه تعویض سر شمع موتور سیکلت
برای تعویض سر شمع موتور سیکلت باید مطابق روال زیر عمل کنید:
- ابتدا موتور را خاموش کرده و باتری آن را جدا کنید.
- سپس اتصال سر شمع را جدا نمایید. برای این کار باید کمی سر شمع را فشار داده و به سمت بیرون بکشید.
- از ابزار مخصوص سکه مانند که دارای یک حفره است، برای تنظیم فاصله مناسب سر شمع‌ها کمک بگیرید.
- وجود شکاف زیاد در سر شمع‌ها باعث عدم شکل‌گیری قوس الکتریکی لازم به صورت صحیح می‌شود. بنابراین باید فاصله میان سر شمع‌ها را به درستی تنظیم کنید.
سخن پایانی
این مقاله به بررسی عملکرد شمع موتور سیکلت و اهمیت آن پرداخته است. همچنین نشانه‌ها و دلایل خرابی شمع را بازگو کرده تا موتورسواران نسبت به آن‌ها آگاه باشند. در ادامه نیز راه‌هایی برای پیشگیری از خراب شدن زودهنگام شمع‌های موتورسیکلت بیان کردیم. آیا شما هم راهی برای جلوگیری از خرابی شمع موتور سیکلت می‌شناسید؟