فیلر گیری موتور خودرو روشی برای تنظیم انعطاف‌پذیری و لقی سوپاپ‌ها و انگشتی‌های داخل موتور است. زیرا حرارت درون پیشرانه موجب انبساط قطعات فلزی موتور شده و در طول زمان تنظیمات آن را بهم می‌زند. این مسئله در عملکرد موتور تاثیر زیادی داشته و موجب بد کار کردن آن می‌شود.
در این مطلب رادار با تمام نکات مربوط به فیلر گیری خودرو آشنا خواهید شد.
فیلر گیری چیست؟
اغلب قطعات داخل موتور از جنس فلز هستند. همان‌طور که می‌دانید تمام فلزها بسته به جنس و نوع آلیاژ، در اثر حرارت دچار انبساط و تغییر فرم می‌شوند. وجود حرارت در پیشرانه ماشین نیز دلیل انبساط قطعات فلزی موتور است. این موضوع در عملکرد موتور حین احتراق و باز و بست شدن سوپاپ‌ها تاثیر منفی می‌گذارد. به طور مثال سوپاپ‌ها با تغییر فرم و منبسط شدن دیگر در جای معین خود قرار نگرفته و لق می‌شوند. گاهی نیز این تغییر سایز باعث ساییدگی و خرابی سطح استکانی‌ها می‌گردد. بنابراین باید راهی برای حل آن اندیشید.
فیلر گیری موتور همان راهی است که می‌تواند مشکل انبساط قطعات داخلی موتور را برطرف کند. با فیلرزدن و شیم گیری، مشکل سوپاپ‌ها حل شده و در جای صحیح خود قرار خواهند گرفت.
چرا فیلر گیری خودرو اهمیت دارد؟
در موتورهای چهارزمانه، زمان دقیق باز و بست شدن سوپاپ‌ها از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. به طوری که کوچکترین تغییر در این زمان، موجب عملکرد نادرست موتور و هدر رفت انرژی آن خواهد شد. معمولا سوپاپ‌ها دارای مقداری خلاصی هستند تا بتوانند در محل خود به سمت بالا و پایین حرکت کنند. این خلاصی در طول زمان و با قرار گرفتن سوپاپ‌ها در معرض حرارت بالای موتور، بیشتر و یا کمتر خواهد شد.
زیاد بودن خلاصی به معنای دیرتر باز شدن سوپاپ و کم بودن آن به معنای دیرتر بسته شدن سوپاپ است. این مسئله موجب هدر رفت بخشی از فشار حاصل از احتراق درون سیلندر شده و به داغ کردن موتور در سربالایی‌ها می‌انجامد. علاوه بر این سر و صدای اضافی در موتور نیز تولید می‌شود. فیلر گیری به راحتی این مشکل را برطرف نموده و سلامت موتور را تضمین خواهد کرد.
در گذشته به سبب استفاده از آلیاژهای نامناسب در ساخت قطعات موتور، باید در دوره‌های زمانی مشخصی برای فیلرگیری اقدام می‌کردید. اما امروزه باید پس از باز شدن سرسیلندر و تعویض سوپاپ‌ها، فیلرگیری اولیه انجام شود. سپس با طی کردن هر هزارکیلومتر، مجددا باید برای فیلر زدن اقدام نمود. البته این راه‌کار مخصوص خودروهای غیرگازسوز است. بنابراین اگر دارای خودرو گازسوز و یا سوخت دیزل هستید، باید از فیلر زدن ماشین غافل نشوید.
گاهی نیز در اثر شل شدن سوپاپ، صداهای غیرطبیعی در موتور به گوش می‌رسد. به طور مثال ممکن است پس از تصادف یا در صورت داغ شدن بیش از حد موتور این مشکل به وجود آید. در این شرایط نیز فیلر گیری توصیه می‌شود.
مزایای فیلر گیری موتور چیست؟
از جمله مزایای فیلر گیری موتور می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
- تنظیم مصرف سوخت در موتور
- شتاب‌گیری سریع‌تر و بهتر خودرو
- پیشگیری از داغ شدن زودهنگام موتور
- افزایش طول عمر موتور
- کاهش میزان آلایندگی ماشین
چه زمانی باید موتور را فیلر گیری کرد؟
همان‌طور که پیش‌تر هم گفتیم، اگر میزان خلاصی یا فیلر سوپاپ‌ها دچار تغییر نسبت به حالت استاندارد شود، باید موتور را فیلر گیری نمود. اما این تغییر شامل چه حالاتی است؟
1- شل بودن فیلر سوپاپ‌ها
شل بودن فیلر سوپاپ یا همان خلاصی آن، سبب ایجاد سروصدای زیاد در موتور می‌شود. این صدا شبیه به “چیک چیک” بوده و بسیار آزاردهنده است. ضمن اینکه شل بودن سوپاپ‌ها باعث کاهش راندمان و بازدهی موتور شده و طول عمر قطعات و متعلقات سوپاپ را می‌کاهد. متعلقات سوپاپ بسته به مدل خودرو و موتور آن می‌تواند متفاوت باشد. این متعلقات در برخی از ماشین‌ها شامل استکانی یا تایپیت شده و در برخی مدل‌های دیگر شامل انگشتی یا اسبک می‌شود.
2- سفت بودن فیلر سوپاپ
اگر فیلر سوپاپ سفت باشد، مشکلات بیشتری نسبت به زمانی که فیلر شل است، رخ خواهد داد. در این شرایط سروصدای اضافی از موتور به گوش نمی‌رسد. اما احتمال خورده شدن میل سوپاپ و متعلقات آن، کاهش سطح راندمان ماشین، داغ کردن موتور و حتی سوختن سوپاپ وجود دارد. همچنین عدم توجه به سفت بودن سوپاپ‌ها در طولانی مدت می‌تواند موجب از کار افتادن فن رادیاتور شود.
سفت بودن فیلر سوپاپ معمولا در اثر تنظیم و فیلرگیری نادرست تعمیرکاران رخ می‌دهد. البته خورده شدن سیت (نشیمنگاه) سوپاپ نیز می‌تواند در این اتفاق موثر واقع شود.
علائم و نشانه‌های نیاز به فیلر گیری در ماشین
گاهی اوقات دیدن برخی علائم و نشانه‌ها به رانندگان هشدار می‌دهد که زمان فیلر گیری در ماشین فرارسیده است. این علائم عبارتند از:
- شنیدن صداهای غیرطبیعی از موتور بر اثر شل شدن مهره میل سوپاپ
- کاهش قدرت و بازدهی موتور نسبت به مواقع عادی
- افزایش غیرطبیعی مصرف سوخت در ماشین
- پس از تعمیر سرسیلندر و باز شدن آن
- پس از تعویض سوپاپ‌های ماشین
- پس از تصادفات شدید و وارد شدن ضربه به موتور
- داغ شدن موتور بیش از حد مجاز در صورتی که سیستم خنک‌کننده به خوبی عمل می‌کند.
- بد روشن شدن ماشین در فصل سرما
- دیر گرم شدن خودرو در روزهای سرد سال
- گازسوز بودن خودرو و یا استفاده از سوخت دیزل
- پس از هزارکیلومتر رانندگی با ماشین
فیلر گیری خوب چه مشخصاتی دارد؟
متاسفانه اغلب تعمیرکاران، مهارت خود را به صورت تجربی به دست می‌آورند. در نتیجه توجهی به استانداردهای کارخانه سازنده نداشته و برای فیلر زدن همه خودروها به صورت مشابه عمل می‌کنند. یا اینکه تنها از یک یا دو فیلر برای اندازه‌گیری کمک می‌گیرند. گاهی نیز شرایط فیلر زدن از جمله دما و تایمینگ را مدنظر قرار نمی‌دهند. در چنین مواقعی فیلر گیری به درستی انجام نمی‌شود. به طور کلی زمانی می‌توان یک فیلرگیری را درست و خوب دانست که دارای مشخصه‌های زیر باشد:
- صدای نرم و یکدست سوپاپ‌ها (شنیدن صدای تیک تیک ریز و منظم در ماشین)
- خروج نرم و یکنواخت دود از اگزوز
توجه داشته باشید که اگر صدای سوپاپ‌ها پس از فیلر زدن کاملا قطع شود، نشانه سفت بودن تنظیم سوپاپ است. البته این نکته در موتورهای دارای استکانی اتوماتیک و تنظیم دستی، صدق نمی‌کند. علاوه بر این سفت بودن تنظیم سوپاپ‌ها منجر به خروج خشن و پس‌زننده دود از اگزوز می‌شود.
چه خودروهایی به فیلر گیری نیاز دارند؟
خودروهای پراید تا سال 1392 و پژو 206 تیپ یک، دو، سه و تمام مدل‌های پیکان، نیسان وانت، مزدا وانت، پی کی، دوو ماتیز و ریسر نیازمند فیلر گیری هستند. اما در خودروهای پژو 405 با موتور xuV، پژو پارس با موتور 1800 و سمند 1800 باید شیم گیری انجام داد. این ماشین‌ها به جای فیلر دارای شیم هستند که دقیقا همان عمل فیلر را انجام می‌دهد. اما شیم گیری توسط تراشکار و در زمان باز کردن سرسیلندر انجام می‌شود.
کدام خودروها، استکان تایپیت دارند؟
امروزه خودروهای مدرن فاقد فیلر و شیم هستند. در این موتورها، استکان تایپیت جایگزین فیلر و شیم شده و عمل آب‌بندی و تنظیم سوپاپ‌ها را به طور خودکار و یا با فشار روغن انجام می‌دهد. در این ماشین‌ها باید حتما از روغن موتورهای 10-40 برای پر کردن استکان تایپیت استفاده کرد.
خودروهای پراید مدل 1393 به بالا که استاندارد یورو 4 دارند، پژوه 206 تیپ چهار، پنج و شش TU5، سمند ef7 با موتور ملی، ریو، مزدا 3، رانا و برلیانس دارای استکان تایپیت هستند.
نحوه اندازه‌گیری میزان لقی سوپاپ
برای اندازه‌گیری میزان لقی سوپاپ از وسیله‌ای به نام فیلر استفاده می‌شود. اما روش کار بسته به نوع پیشرانه تعیین می‌شود. در واقع در موتورهایی که میل‌سوپاپ مستقیما به سر استکانی ضربه می‌زند، فاصله میان بادامک و سر استکانی را اندازه‌گیری می‌کنند. البته این فیلر زدن باید زمانی رخ دهد که بادامک کاملا به سمت پایین آمده باشد.
اما روش اندازه‌گیری میزان لقی سوپاپ در موتورهایی که از اسبک برای باز و بسته کردن سوپاپ استفاده می‌کنند، متفاوت است. برای فیلرگیری در این پیشرانه‌ها باید اسبک را در حالت قیچی (فنر کاملا فشرده) قرار داد. سپس فاصله میان اسبک مقابل را با سوپاپ اندازه‌گیری نمود.
توجه داشته باشید که همواره عدد فیلر سوپاپ هوا نسبت به سوپاپ دود کمتر است.
فیلر چیست؟
برای فیلرگیری موتور باید از ابزار مخصوصی کمک گرفت که با نام فیلر (Feeler) شناخته می‌شود. فلز به کار رفته در ساخت این آچار از سختی کمتری نسبت به فلزات مورد استفاده در استکانی سوپاپ برخوردار است. این آچار دارای تیغه‌های فولادی با قطرهای مختلف است. به طور معمول فیلر دارای 20 تیغه است که قطر نازک‌ترین آن معادل 0.5 میلی‌متر و قطورترینش هم 1 میلی‌متر است. این ابزار در مقابل حرارت کمترین میزان واکنش را دارد.
مفهوم قیچی سوپاپ‌ها چیست؟
هم‌پوشانی باز بودن هر دو سوپاپ دود و هوا به معنای قیچی سوپاپ است. در واقع زمانی که سوپاپ دود در حالت بسته شدن است و سوپاپ هوا شروع به باز شدن می‌کند، سوپاپ‌ها در یک حالت الاکلنگی قرار گرفته که آن را قیچی سوپاپ می‌نامند. انجام دقیق عمل قیچی سوپاپ برای اندازه‌گیری میزان لقی آن‌ها و فیلر گیری بسیار مهم است.
آموزش نحوه فیلر گیری پراید
حال که با اهمیت فیلر گیری آشنا شدید، روش فیلر زدن پراید را در ادامه با هم می‌خوانیم:
1- شماره‌گذاری سیلندرها
- ابتدا قطب منفی باتری پراید را باز کنید.
- ترمز دستی را کشیده و خودرو را روی دنده 5 قرار دهید. به این ترتیب ارتباط میان موتور و چرخ‌ها باقی می‌ماند.
- حال به کمک جک مخصوص، یکی از چرخ‌های ماشین را از سطح زمین بلند کنید. (بهتر است چرخ سمت شاگرد را بلند نمایید.)
- سپس کانال هوا و دریچه‌های گاز را از جای خود خارج کنید. (برای این کار باید بست‌های کانال هوا را باز کرده و سپس ساچمه سیم گاز را از فلکه دریچه خارج نمایید.)
- پیچ‌های درب سوپاپ را باز نمایید. حال به دنبال محفظه میل سوپاپ و اسبک‌ها باشید. توجه داشته باشید که موتور پراید به ازای هر سیلندر 2 سوپاپ دارد. در نتیجه باید مجموعا 8 سوپاپ و 8 اسبک را مشاهده نمایید.
- چرخ جک شده را به سمت جلو بچرخانید. همزمان حرکت اسبک‌ها را در نظر بگیرید. با پایین رفتن هر اسبک، سوپاپ زیر آن باز شده و با بالا آمدن اسبک، سوپاپ بسته می‌شود. این حالت همان قیچی سوپاپ‌هاست. به حرکت چرخ ادامه دهید تا زمانی که سوپاپ دود شروع به بسته شدن کند.
- هنگام بسته شدن سوپاپ دود، اسبک سوپاپ هوای همان سیلندر به سمت پایین حرکت می‌کند. در این زمان باید حرکت چرخ را متوقف نمایید.
- در زمان چرخاندن چرخ‌ها، سیلندرها را به ترتیب از سمت چرخی که باز شده، شماره‌گذاری کنید. ما در این مطلب از شماره‌های 1 تا 4 استفاده می‌کنیم.
2- ترتیب فیلر گیری سوپاپ‌ها
توجه داشته باشید که با چرخاندن چرخ ماشین، عمل قیچی سوپاپ‌ها اتفاق می‌افتد. این عمل با ترتیب 1- 3- 4- 2 در سیلندرها پیش می‌رود. حال که توانستید سیلندرها را شماره‌گذاری نمایید، باید فیلر گیری را آغاز کنید. این کار با روش دور در دور – نزدیک در نزدیک انجام می‌شود.
هنگام قیچی کردن سیلندر 1، دو سوپاپ سیلندر 4 برای فیلر گیری آماده می‌شود. همچنین در زمان قیچی کردن سیلندر 4، دو سوپاپ سیلندر 1 آماده فیلر زدن است. این روال برای سیلندرهای 2 و 3 نیز به همین ترتیب است.
3- تنظیم فیلرهای پراید
حال که سیلندرها را به ترتیب برای فیلر گیری آماده کردیم، زمان شروع کار فرا می‌رسد. در اینجا فرض را بر این می‌گذاریم که سیلندر 4 در حالت قیچی بوده و سیلندر شماره 1 آماده فیلر زدن است:
- ابتدا به کمک آچار سایز 10، پیچ تنظیم فیلر را از حالت قفل خارح کنید.
- حال آچار را میان پیچ و سوپاپ قرار داده و به کمک پیچ‌گوشتی، پیچ تنظیم را کاملا سفت کنید.
- سپس مهره‌های قفل کننده را سفل کنید. این کار به قفل شدن مغزی در همان زاویه پیچ تنظیم کمک می‌کند.
- آچار را از بین سوپاپ و اسبک بیرون آورده و مجددا در شکاف موجود وارد کنید. اگر آچار وارد نشد، یعنی بیش از حد لازم خلاصی سوپاپ را تنگ کرده‌اید. اما حرکت آزادانه آچار، به معنای بیش از حد باز بودن میزان خلاصی است. تنها زمانی کار را درست انجام داده‌اید که آچار با کمی تلاش وارد شکاف شود.
- توجه داشته باشید که برای سوپاپ‌های هوا باید از فیلر سایز 0.2 میلی‌متر و برای سوپاپ دود از فیلر 0.3 میلی‌متر استفاده می‌شود.
فیلر گیری مرحله به مرحله انواع موتورها
رایج‌ترین شیوه فیلر گیری مربوط به موتورهای چهار سیلندر است. ما نیز در این مطلب روش فیلر زدن موتورهای چهار سیلندر را به طور دقیق شرح می‌دهیم. در ادامه با ترتیب احتراق 2، 4، 3 و 1 نحوه فیلرگیری را می‌خوانیم:
- ابتدا سوپاپ‌های سیلندر شماره شماره 4 را در حالت قیچی قرار دهید.
- حال سوپاپ‌های سیلندر 1 را فیلر گیری کنید. در این حالت باید نوک بادامک‌های سیلندر تقریبا به طرف بالا باشد. توجه کنید که فیلر زیر بادامک باید با سفتی کمی قابلیت حرکت داشته باشد. سپس اندازه‌ها را یادداشت نمایید.
- در این مرحله باید سوپاپ‌های سیلندر شماره 2 را قیچی کرده و سوپاپ‌های سینلدر 3 را فیلرگیری نمایید. حال همین کار را برای هر یک از سیلندرهای متقابل نیز انجام دهید.
- اگر موتور خودرویتان دارای پیچ و مهره تنظیم لقی است، مقدار فیلر را به کمک پیچ‌گوشتی تنظیم نمایید.
- مقدار لقی هر یک از سوپاپ‌ها را روی کاغذ یادداشت کنید.
- اعداد یادداشت شده را با مقدار استاندارد لقی سوپاپ‌های گاز و دود مقایسه کنید. اگر همچنان فیلر تنظیم نیست، میل بادامک را باز کرده و شیم‌های مناسب را جایگزین نمایید.
- اگر میزان لقی بیش از مقدار مجاز است، از شیم ضخیم‌تر استفاده کنید. اما اگر مقدار لقی کمتر از حد مجاز است، باید شیم نازک‌تر قرار دهید. در صورتی که مقدار لقی در حد مجاز است، شیم اولیه مناسب است.
- در نهایت میل بادامک را بسته و فیلرها را کنترل کنید.
توجه داشته باشید که اگر قطعات سوپاپ تعویض و یا آب‌بندی شده‌اند، ابتدا باید از شیم‌های استاندارد 2.25 میلی‌متر استفاده کنید. سپس مراحل فیلرگیری را انجام دهید.
نحوه چرخش موتور برای فیلر گیری
برای فیلر گیری باید ابتدا میل‌لنگ را بچرخانیم. اما روال این کار چگونه است؟
چرخاندن موتور جهت فیلر گیری راه‌کارهای مختلفی دارد که مکانیک بسته به قلق و محل قرارگیری پیشرانه یکی از آن‌ها را انتخاب می‌کند. این راه‌کارها به شرح زیر هستند:
- استفاده از آچار و انداختن آن به سر پولی میل‌لنگ
- کمک گرفتن از تسمه پروانه و پروانه موتور
- قرار دادن خودرو در یک دنده سبک و جک زدن زیر یکی از چرخ‌های محور محرک. حال با چرخش تایر، میل‌لنگ نیز می‌چرخد.
- قرار دادن خودور در دنده و هُل دادن آن
فیلرگیری فصلی، یک اشتباه بزرگ است!
بسیاری از رانندگان بر این باورند که باید در پایان هر فصل، فیلرگیری کنند. دلیلشان هم این است که معتقدند گرما و سرمای هوا در نحوه عملکرد موتور تاثیر می‌گذارد. اما واقعیت این است که ترموستات در موتور وظیفه تنظیم دمای موتور فارغ از شرایط آب و هوایی دارد. به همین دلیل فیلر زدن سوپاپ‌ها بر اساس تغییر فصل یک اشتباه بزرگ است.
علت آوانس و ریتارد سوپاپ‌ها چیست؟
علت آوانس و ریتارد سوپاپ‌ها برحسب نوع وظیفه آن‌ها متفاوت و به شرح زیر است:
1- دلیل آوانس سوپاپ هوا
آوانس سوپاپ هوا یا همان تایمینگ سوپاپ به جهت کمک به خروج دود و بالا رفتن راندمان حجمی موتور است. زیرا در این شرایط سوپاپ هوا بیشتر باز می‌ماند.
2- دلیل ریتارد سوپاپ هوا
دلیلی که برای وجود ریتارد سوپاپ هوا می‌توان نام برد، افزایش راندمان حجمی موتور و پُر شدن بیشتر سیلندر است. زیرا با پایین رفتن پیستون، خلاء در سیلندر ایجاد شده و هوا با سرعت بیشتری وارد آن می‌شود.
3- دلیل آوانس سوپاپ دود
افزایش زمان جهت تخلیه دود و پایین آمدن فشار هوا در اواخر مرحله احتراق از دلایل آوانس سوپاپ دود است. البته جلوگیری از فشار دود در مرحله تخلیه را نیز می‌توان در زمره این دلایل دانست.
4- دلیل ریتارد سوپاپ دود
مهم‌ترین دلیل برای ریتارد سوپاپ دود، کمک به تخلیه کامل دود در اثر سردی و گرمی مخلوط دود و باز بودن بیشتر جهت تخلیه کامل سیلندر می‌باشد.
سخن پایانی
فیلر گیری به بهبود عملکرد خودرو کمک زیادی کرده و می‌تواند میزان آلاینده‌ها را تا حدی کاهش دهد. افزایش عمر مفید خودرو و بهبود شتاب‌گیری ماشین نیز در زمره مزایای فیلر زدن به شمار می‌آیند. بنابراین باید برای انجام آن از افراد باتجربه و کاربلد کمک گرفت. ما نیز تلاش کردیم در این مقاله به طور دقیق فیلرگیری را توضیح دهیم تا با مزایا و نحوه انجام آن آشنا شوید. اگر شما نیز مطلبی در این زمینه دارید، در بخش نظرات با ما در میان بگذارید.