جا نرفتن دنده مشکلی است که اغلب رانندگان حداقل یک‌بار با آن دست و پنجه نرم کرده‌اند. حتی ممکن است دنده جا خورده باشد اما این امر به سختی صورت پذیرفته باشد. برخی مواقع نیز دنده جا می‌خورد اما مجدداً به حالت خلاص برگشته می‌شود. برای یافتن علل بروز این مشکلات تا انتهای این مقاله از رادار ما را همراهی کنید.
علت های جا نرفتن دنده چیست؟
جا نرفتن دنده میتواند دلایل مختلفی داشته باشد. برخی از این دلایل به راحتی و با انجام سرویس‌های دوره‌ای مرتفع خواهند شد. اما برخی دیگر ناشی از مشکلات بزرگ‌تری بوده و باید راه‌کار رفع آن‌ها را بیابید. در ادامه 10 علت جا نرفتن دنده در خودروها را با هم بررسی می‌کنیم:
۱- کاهش سطح واسکازین گیربکس
اولین و اساسی‌ترین دلیلی جا نرفتن دنده ماشین میتواند کاهش سطح واسکازین گیربکس باشد. واسکازین به عنوان روغن گیربکس ممکن از به هر دلیلی دچار نشتی شده و مقدار آن از حد استاندارد کمتر شود. این اتفاق منجر به بروز مشکل در سیستم انتقال گیربکس شده و از جا رفتن دنده ها جلوگیری می‌کند.
2- کیفیت بد و غلظت کم واسکازین
هر خودرویی بنابر توصیه سازنده خود نیازمند استفاده از واسکازین مناسب و هم‌راستا با استانداردهایش می‌باشد. بنابراین اگر راننده از روغن گیربکس نامناسب و بی کیفیت برای ماشین خود استفاده کند، به احتمال زیاد دچار مشکلات جا نرفتن دنده خواهد شد. علاوه بر این ممکن است غلظت واسکازین هم در طول زمان کم شود.
در کنار این موارد گاهی به علت کار کردن زیاد خودرو نیز روغن گیربکس کیفیت اولیه خود را از دست می‌دهد. در چنین شرایطی باید آن را به طور کامل تعویض نمود. برای این کار لازم است نوار گیربکس را بیرون آورده و آن را به خوبی تمیز کنید. توجه داشته باشید که نوار بوی روغن سوخته نداده و رنگ آن قهوه‌ای نباشد.
3- عملکرد نادرست دنده‌ها
دیگر دلیلی که برای جا نرفتن دنده خودرو می‌توان عنوان کرد، وجود اختلال در عملکرد سیستم دنده هاست. به طور کلی اگر هنگام جا زدن دنده، صدایی ناهنجار و غیر طبیعی به گوش برسد، احتمال خرابی سیستم وجود دارد. بنابراین باید در اسرع وقت به مکانیک مراجعه نمایید. زیرا ممکن است مشکل از قرار گرفتن دنده‌ها به روی هم باشد. وجود شکستگی یا روغنی بودن صفحه سلکتور نیز به عنوان جابجا کننده دنده ها باعث بروز مشکل در جا رفتن دنده می‌شود.
در صورتی که دنده به سختی جا می‌خورد، احتمال شکستگی یا فرسایش فلاویون وجود دارد. زیرا این قطعه کار تعویض دنده را برعهده داشته و معیوب بودن آن کار را مشکل می‌کند. در برخی مواقع نیز دلیل این مشکل خرابی اهرم دنده است که تعویض سخت آن با صدا همراه است. البته عملکرد نادرست ماهک هم منجر به سخت جا خوردن دنده خواهد شد.
اگر دنده پس از جا رفتن مجددا به حالت خلاص برگردد، ممکن است غلاف کشویی و یا دنده دچار ساییدگی شده باشد. گاهی نیز این مشکل به علت خرابی بلبرینگ‌ها و بوش‌های داخلی نیز رخ می‌دهد.
4- وجود مشکل در سیستم کلاچ
سیستم کلاچ از بخش‌های مختلفی تشکیل شده که اگر هر یک از آن‌ها با مشکل مواجه شود، شاهد جا نرفتن دنده خواهیم بود. به طور مثال ممکن است مشکل از سیم کلاچ باشد. اگر این سیم سفت یا خشک شده باشد و یا حتی کیفیت کافی را نداشته باشد، سیستم انتقال قدرت دچار مشکل خواهد شد. در نتیجه دنده جا نمی‌خورد. در برخی مواقع نیز صفحه کلاچ به سختی درگیر شده و دنده جا نمی‌رود. گاهی نیز مایع هیدرولیک که در سیلندر اصلی کلاچ جریان دارد، با افزایش کارکرد ماشین دچار نشتی شده و کلاچ و دنده دچار مشکل می‌شوند.
با این همه اگر در زمان خاموش بودن خودرو، دنده راحت‌تر از سایر مواقع جا برود، دلیلی بر خراب بودن سیستم کلاچ است.
5- نقص سنسور الکترونیکی
در خودروهای مدل بالا، انتقال نیرو معمولا توسط سیستم‌های رایانه‌ای پیشرفته انجام می‌شود. حال اگر این سیستم دچار مشکل شود، عملکرد دنده نیز دچار اختلال خواهد شد. در نتیجه برای حل مشکل جا نرفتن دنده در این ماشین‌ها باید به تعمرگاه‌های مجهز به ابزار تشخیصی پیشرفته مراجعه نمود.
6- اشتباهات و خطاهای فردی در رانندگی
گاهی پیش می‌آید که علت جا نرفتن دنده خودرو در گرو نحوه رانندگی و خطاهای فردی باشد. به عبارت دیگر ممکن است راننده پدال کلاچ را به طور کامل فشار نداده و در نتیجه دنده جا نرود. گاهی نیز ماشین در زمان حرکت خاموش شده اما راننده متوجه این قضیه نمی‌شود. در این مواقع نیز دنده به درستی جا نخواهد خورد.
7- آستین توپی و جا نرفتن دنده ماشین
آستین توپی وظیفه درگیر نمودن دنده های اصلی با چرخ دنده را بر عهده دارد. آستین توپی در حین این عمل بسته به محل تغییر دنده، ممکن است به سمت راست یا چپ حرکت نماید. در حقیقت این قطعه همچون تحویل دهنده درگیری است که میان دنده اصلی و دنده توپی واقع شده است.
بر روی آستین توپی دنده های کوچکی قرار دارد که همزمان با تغییر وضعیت دنده در سیستم انتقال قدرت، با دندان‌های حلقه synchro هماهنگ می‌شوند. با این تفاسیر خراب شدن یا فرسودگی آستین توپی علت جا نرفتن دنده ماشین خواهد بود.
8- حلقه همگام ساز
همان طور که در بخش قبل گفتیم حلقه همگام ساز (هماهنگ کننده یا synchro) در ارتباط با آستین توپی است. در نتیجه خراب شدن یا از کار افتادن این قطعه نیز عمکرد دنده را با مشکل مواجه کرده و علت دیگری برای جا نرفتن دنده به شمار می‌آید.
9- شرایط مختلف آب و هوا
شرایط آب و هوایی مختلف یکی دیگر از دلایل جا نرفتن دنده است. در واقع در مکان‌های بسیار سرد که دمای هوا به زیر صفر می‌رسد، اغلب سیستم انتقال نیروی ماشین دچار مشکل خواهد شد. زیرا در این شرایط سلونوئید دچار یخ زدگی شده و عملکردش با اختلال مواجه می‌شود. در نهایت دنده به راحتی جا نخواهد خورد. بنابراین توصیه می‌شود در محیط‌های بسیار سرد، پارکینگ ماشین را با وسایل گرمایشی، گرم نگه دارید.
10- تنظیم کننده چرخ دنده
معمولا میان دو چرخ دنده مختلف، یک دنده توپی قرار دارد که کار درگیر کردن آن‌ها را بر عهده دارد. در واقع دنده توپی میان دنده های اول و دوم قرار دارد. همچنین میان دنده های سوم و چهارم هم وجود دارد. این توپی در حکم پلی میان چرخ دنده ها عمل می‌کند. توپی به شافت گیربکس متصل بوده و امکان چرخش آزادانه را ندارد. با اوصاف در میابیم اگر این قطعه خراب شده و یا فرسوده شود، شاهد جا نرفتن دنده خواهیم بود.
علت اصلی جا نرفتن دنده پراید چیست؟
گاهی جا نرفتن دنده پراید به سبب ساییدگی زیاد غلاف کشویی و یا ساییدگی خود دنده رخ می‌دهد. البته خرابی بلبرینگ‌های گیربکس و بوش‌های داخلی هم می‌توانند دلیلی برای این اتفاق باشند.
در اغلب خودروها دنده‌ها از کم به زیاد، به نسبت سنگین‌تر هستند. به عبارت دیگر قدرت و گشتاور پیشرانه در دنده های کمتر بیشتر می‌باشد. این در حالی است که در دنده های بالاتر و سبک‌تر، قدرت و گشتاوری کمتری به چرخ‌ها منتقل می‌گردد. ضمن این‌که سرعت گردش آن‌ها بیشتر بوده و در مصرف سوخت صرفه جویی می‌شود. حال اگر کشویی و غلاف برنجی مشکل داشته باشند، نه تنها گیربکس آسیب می‌بیند، بلکه رانندگی هم به کاری آزاردهنده تبدیل خواهد شد.
نحوه تشخیص علت و رفع سخت جا رفتن دنده
همان‌طور که از ابتدای این مقاله خواندیم، سخت جا رفتن دنده و یا حتی جا نرفتن آن میتواند دلایل مختلفی داشته باشد. بنابراین برای حل این مشکل ابتدا باید علت بروز آن را شناسایی نمود. سپس در پی یافتن راه حل آن برای تعویض یا تعمیر قطعه معیوب اقدام کنید.
در نظر داشته باشید که تشخیص علت خرابی و جا نرفتن دنده توسط متخصص و مکانیک سریع‌تر و دقیق‌تر انجام خواهد شد. بنابراین توصیه می‌کنیم هر گاه با این مشکل مواجه شدید، در قدم اول به سراغ تعمیرکار ماهر بروید.
آشنایی با مفهوم صداهای دنده گیربکس
خراب شدن و بروز مشکل در گیربکس ماشین میتواند صداهای مختلفی به وجود آورد. هر یک از این صداها در پی بروز مشکلی به خصوص در گیربکس تولید می‌شوند. از این رو تشخیص این صداها در حل مشکل بسیار کارساز خواهد بود.
1- زوزه کشیدن گیربکس
اگر سیستم چرخ دنده های خودرو هر گونه ساییدگی، شکستگی، ناهمواری و یا بریدگی داشته باشد، صدایی شبیه به زوزه کشیدن از گیربکس به گوش خواهد رسید. به طور کلی اگر این صدا را در حالت خلاص بودن ماشین بشنوید، به احتمال زیاد مشکل از هم‌راستا نبودن موتور و گیربکس و یا وجود خلاصی اضافی دنده ها ناشی می‌شود. البته در خودروهای دیفرانسیل جلو، به سبب یکپارچه بودن گیربکس و دیفرانسیل، ممکن است صدای زوزه دیفرانسیل را هم از سوی گیربکس بشنوید.
2- سوت کشیدن و جرینگ جرینگ کردن
در صورتی که بلبرینگ‌ها خشک شده و یا خراب شوند، صدایی شبیه به سوت پیوسته از سوی گیربکس شنیده می‌شود. همچنین لقی محورها و یا هزارخاری دنده ها هم موجب شنیده شدن صدای جرینگ جرینگ می‌گردد.
3- صدای درگیری دنده
اگر سرعت دنده ها در زمان درگیری یکسان نباشد، صدای درگیری آن‌ها به گوش خواهد رسید. این صدا را اصطلاحا آب هویج گرفتن گربکس می‌گویند. علت بروز این مشکل میتواند به تنظیم نبودن کلاچ، اهرم دسته دنده، خرابی ماهک، غلاف کشویی، برنجی‌ها و یا حتی تعویض بی‌موقع دنده و انتخاب دنده نامناسب مربوط باشد.
چرا کلاچ می‌گیرم دنده جا نمی‌رود؟
گاهی پیش می‌آید که با فشردن کلاچ تا انتها باز هم دنده جا نمی‌رود. این مشکل میتواند ناشی از موارد زیر باشد:
- خرابی یا قطعی کابل اتصال
- نشتی یا تمام شدن روغن مدار هیدرولیک
- ضعیف یا تمام شدن صفحه کلاچ
- خورد شدن بلبرینگ کلاچ
- خورد شدن دنده برنجی
- درآمدن لیور دنده از جای خود
- شکستن یا درآمدن ماهک دنده
- نشتی یا تمام شدن روغن گیربکس
- سفت بودن بیش از اندازه روغن گیربکس
سخن پایانی
در این مقاله خواندیم که جا نرفتن دنده میتواند دلایل مختلفی داشته باشد. البته موارد یاد شده تنها دلایل بروز این مشکل نیستند. بنابراین از شما عزیزان می‌خواهیم اگر دلیل دیگری برای جا نرفتن دنده سراغ دارید، در بخش نظرات با ما در میان بگذارید.