طبق خودرو قطعه‌ای در سیستم تعلیق ماشین است که در کنترل تکان‌ها، ارتعاش‌ها و نوسان‌های دریافتی از جاده کمک می‌کند. علاوه بر این ارتقا عملکرد چرخ‌ها و ایجاد اصطکاک مناسب میان لاستیک با سطح جاده نیز از وظایف سیستم تعلیق و قطعات آن است.
در این مقاله از رادار جی پی اس با ساختار طبق خودرو، انواع آن و نشانه‌های خرابیش آشنا می‌شویم.
طبق خودرو چیست؟
سیستم تعلیق خودرو دارای اجزای متعددی است که شاخصه اصلی آن‌ها، متحرک بودنشان می‌باشد. طوری که حرکت متداول طولی، عرضی و دورانی این قطعات، ارتعاشات و ضربات ناشی از حرکت خودرو در جاده‌ها را جذب می‌کند. در نتیجه شاسی ماشین به عنوان قطعه‌ای ثابت، انعطاف‌ناپذیر و سخت، دچار تنش و ضربه خواهد شد. اما سوال اینجاست که ارتباط میان شاسی و سیستم تعلیق چگونه برقرار می‌شود؟
طبق خودرو قطعه‌ای است که وظیفه اتصال میان شاسی و سیستم تعلیق را برعهده دارد. این قطعه از جنس فلز بوده و در دو سر خود، دارای بوش‌های محوری است. طوری که از یک سو به شاسی و از سوی دیگر به سیستم تعلیق (Suspension) متصل می‌شود. وظیفه دیگر طبق، دفع نیروهای عرضی وارده از سوی جاده و ممانعت از انتقال آن‌ها به شاسی است.
طبق در خودرو چه کاربردی دارد؟
کاربرد طبق در خودرو، کنترل وسیله نقلیه هنگام حرکت بر روی ناهمواری‌های جاده و فراهم آوردن سواری روان است.
امروزه اغلب وسایل نقلیه دارای یک یا دو طبق در سیستم تعلیق خود هستند. خودروهای سواری به ازای هر چرخ یک طبق و کامیون‌ها و خودروهای شاسی بلند، دو طبق بالا و پایین دارند. این طبق (بازوی کنترل‌کننده)، محور چرخ و دستگیره فرمان ماشین را بهم متصل می‌کند. طوری که منجر به بالا و پایین رفتن راحت لاستیک‌ها حین رانندگی شده و در عین حال از حرکت رو به جلو و عقب جلوگیری می‌کند. علاوه بر این ارتباط میان چرخ‌ها و زمین را باقی نگه‌داشته و خودرو را تثبیت می‌کند. در نتیجه سرنشینان، ناهمواری‌های جاده اعم از چاله‌ها و برآمدگی‌ها را احساس نخواهند کرد.
ساختار طبق خودرو و نحوه عملکرد آن
طبق خودرو دارای ظاهری شبیه به A انگلیسی و یا اصطلاحا جناغ مانند است. طوری که از دو محور و یک رأس ساخته شده است. هر محور این قطعه نیز دارای بوش‌هایی از جنس لاستیک است که به بوش طبق معروفند. این بوش‌ها هم درون یک بوش فلزی قرار گرفته و نقطه اتصال به شاسی می‌باشند. در طرف دیگر رأس طبق قرار دارد که به سیستم تعلیق متصل شده است. در واقع این اتصال از طریق سیبک برقرار می‌شود. در امتداد مسیر نیز طبق به سگ‌دست و میل موج‌گیر وصل شده و اصلی‌ترین اجزای سیستم تعلیق را در کنار هم قرار می‌دهد.
لازم به ذکر است که نوع دیگری از طبق با نام طبق محوری نیز وجود دارد که دارای ساختاری یک‌پارچه است. در ساختار این طبق، بوش‌ها و محل اتصال سیبک در وسط قرار داشته و نیروهای عرضی وارده بر شاسی را دفع می‌کند. البته قرار گرفتن محل اتصال سیبک در وسط طبق الزامی نبوده و در برخی مدل‌ها به یک طرف تمایل دارد. در نتیجه نیروی وارده به شاسی توسط بوش‌ها به طبق و پس از آن به سیبک و سگ‌دست منتقل می‌شود. این نیرو در نهایت به میل موج‌گیر و فنرها رسیده و به صورت دمپ شده مجددا به شاسی بازمی‌گردد.
بوش طبق خودرو چیست؟
وظیفه بوش طبق ماشین، برقراری اتصال میان طبق و شاسی است. علاوه بر این کنترل سروصدای ناشی از حرکت قطعات و لرزش آن‌ها را هم برعهده دارد. بوش قادر است هنگام انتقال ضربات، بخشی از نیروی وارده از سوی آن‌ها را جذب کرده و فشار وارد بر شاسی را کاهش دهد. این قابلیت به سبب جنس لاستیکی این قطعه به وجود می‌آید.
بوش طبق خودرو را از نظر ظاهری می‌توان به مفصل زانو شبیه دانست. به این معنا که اتصال بوش قابلیت چرخش نداشته و تنها به صورت زانویی باز و بسته می‌شود. جنس به کار رفته در ساخت بوش از لاستیک بوده و برای محافظت بیشتر درون یک بوش نازک فلزی قرار می‌گیرید. گاهی نیز بوش‌ها ظاهری استوانه‌ای شکل دارند و به عنوان محور، اتصال میان قطعات فلزی سیستم تعلیق را برقرار می‌کند. طوری که می‌توان آن را به رباط‌های بدن انسان تشبیه نمود.
سیبک تعلیق چیست؟
اتصال طبق خودرو و چرخ‌ها از وظایف سیبک تعلیق است. این قطعه معمولا تنها در چرخ جلویی تعبیه شده و یک سر آن به چرخ و سر دیگر به طبق متصل می‌باشد. لازم به ذکر است که سیبک طبق، متفاوت از سیبک فرمان در خودرو است.
سیبک طبق خودرو را می‌توان به مفصل ران تشبیه نمود که قابلیت چرخش در عین باز و بسته شدن را دارد. این قطعه از یک گوی فلزی دسته‌دار تشکیل شده که قادر است درون محفظه فولادی خود حرکت کند. اطراف محفظه فولادی آن هم با لاستیک محکم پوشانده شده است.
جنس طبق خودرو از چیست؟
حال که با ساختار طبق خودرو آشنا شدیم، به بررسی انواع جنس و آلیاژ به کار رفته در ساخت آن می‌پردازیم:
1- فولاد
اگر به تاریخ نگاه کنیم در می‌یابیم فولاد همواره به عنوان ماده اصلی در ساخت طبق به کار رفته است. طبق‌های تهیه شده از جنس فولاد معمولا به سبب امکان تولید انبوه از قیمت پایین‌تری برخوردارند. طوری که اغلب مالکان خودرو هنگام تعویض طبق به سراغ مدل‌های فولادی می‌روند. از جمله دیگر مزیت‌های این طبق‌ها می‌توان به قابلیت انعطاف کم فولاد در مقابل فشار اشاره کرد. به این سبب احتمال شکستگی و ترک خوردن قطعه هنگام رانندگی با بار زیاد و یا در مسیرهای ناهموار، کمتر خواهد بود.
بدیهی است استفاده از هر ماده‌ای در ساخت قطعات خودرو، معایبی نیز وجود دارد. طبق فولادی نیز با مشکل زنگ‌زدگی در برابر رطوبت مواجه است. در نتیجه طول عمر آن کوتاه است. علاوه بر این جدا کردن مفصل توپی و بوش‌ها از طبق زنگ‌زده مشکل خواهد بود. دیگر ایرادی که به طبق‌های فولادی می‌توان گرفت، وزن بالای آن‌هاست. طوری که امروزه استفاده از آن توسط خودروسازان به حداقل ممکن رسیده است.
2- آلومینیوم
ماده دیگری که در ساخت طبق خودرو مورد استفاده قرار می‌گیرد، آلومینیوم است. این فلز بسیار سبک‌وزن بوده و امکان هندلینگ و فرمان‌پذیری راحت‌تر ماشین را برای راننده فراهم می‌آورد. از دیگر ویژگی‌های این قطعات می‌توان به استحکام بالای آن‌ها در برابر ضربات وارده از سوی جاده اشاره نمود. این ویژگی تاحدی برجسته است که برخی از طبق‌های آلومینیومی از مقاومت بالاتری نسبت به مدل‌های فولادی برخوردارند. مقاومت در برابر خوردگی، دیگر مزیتی است که استفاده از طبق آلومینیومی به همراه دارد. این فلز در رطوبت زنگ نزده و از طول عمر بالایی برخوردار است.
اما معایب استفاده از آلومینیوم ریخته‌گری در ساخت طبق شامل موارد زیر است:
- کاهش توانایی خم شدن و انعطاف‌پذیری طبق در فشارهای بالا
- احتمال بالای شکستن و ترک خوردن طبق هنگام رانندگی در مسیرهای ناهموار
- احتمال ساییدگی طبق به ویژه در انتهای مفصل توپی به سبب ماهیت نرم آلومینیوم
3- چدن
یکی دیگر از مواد محبوب در ساخت طبق ماشین، چدن است. این ماده معمولا در طبق خودروهای مدرن به کار می‌رود. از مزیت‌های چدن برای ساخت طبق می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
- استحکام بالای طبق در شرایط فشار و ضربه به سبب مقاومت زیاد چدن
- وزن سبک‌تر نسبت به مدل‌های فولادی
- فرمان‌پذیری و هندلینگ راحت‌تر ماشین
- قابلیت استفاده در کامیون‌ها و خودروهای شاسی بلند
خودروها چند طبق دارند؟
فاکتورهای زیادی در تعداد طبق‌های خودرو تاثیرگذار است که از جمله آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
- نوع سیستم تعلیق ماشین
- محل قرار گرفتن محور محرک خودرو (محور عقب یا محور جلو)
- تعداد دیفرانسیل‌های خودرو (تک دیفرانسیل یا دو دیفرانسیل)
- سیستم تعلیق معمولی یا هوشمند ماشین
به طور معمول در هر یک از چرخ‌های محور محرک ماشین، دو طبق در بالا و پایین به کار می‌رود. طوری که خودروهای 4WD دارای 8 طبق می‌باشند. البته امروزه با پیشرفت تکنولوژی کمک‌فنرها و فنربندی خودرو، گاهی تنها از یک طبق پایین در چرخ محرک استفاده می‌شود. همچنین در ماشین‌هایی با سیستم تعلیق هوشمند، طبق به طور کامل حذف شده است.
نشانه‌ها و علائم خرابی طبق خودرو چیست؟
خراب شدن طبق خودرو به معنای کاهش کنترل ماشین و سختی رانندگی با آن است. این اتفاق می‌تواند آسیب زیادی به شاسی وارد کند. بنابراین لازم است با نشانه‌ها و علائم خرابی طبق آشنا بوده تا بتوانید در کوتاه‌ترین زمان مشکل را تشخیص دهید. این نشانه‌ها عبارتند از:
- شنیدن صدای تق‌تق یا جیرجیر هنگام عبور از دست‌اندازهای جاده
- شنیدن صدای کلیک و ضربه محکم در زمان چرخش چرخ‌ها، توقف و یا چرخاندن فرمان
- احساس لرزش در فرمان ماشین به خصوص در سرعت‌های بالا
- انحراف شدید زوایای کمبر و کستر چرخ‌ها و عدم هم‌راستایی آن‌ها
- کج شدن طبق
- پارگی یا لهیدگی بوش‌های طبق
- در برخی موارد پارگی گردگیر سیبک و یا ایراد در ساختار آن
نحوه تشخیص طبق خودرو اصل
طبق خودرو، قطعه‌ای با ظاهر است، اما استحکام، طراحی و ساخت آن تاثیر زیادی در کارکرد درست سیستم تعلیق دارد. از این رو لازم است هنگام تعویض تنها از نمونه‌های اصلی و باکیفیت آن استفاده کنید.
در واقع تشخیص طبق اصل از مدل‌های غیر اصلی کاری سخت و تقریبا غیرممکن است. از این رو توصیه می‌کنیم همواره از فروشگاه‌های معتبر برای خرید قطعات خودرو استفاده کنید. این کار به شما کمک می‌کند تا از مشکلات بعدی در امان باشید.
حسین
مرسی خیلی خوب و جامع